Çocuklar Neden Korkar?

Geçici kaygı ve korkular çocuk gelişiminin doğal bir parçasıdır ve bu duygular sağlıklı duygulardır. Çocuğun gelişimiyle paralel olarak ayrılık kaygısı, okula başlama, fiziksel yaralanma gibi kaygıları olması beklenir. Asıl sorun, korktuğu için çocuğun rencide edilmesiyle başlar. Çocuk o noktada kendisini yalnız ve çaresiz hisseder. Ebeveyninin onu anlamadığını düşünür ve kendisi hakkında olumsuz inançlar geliştirir: ‘yetersizim’, ‘güçsüzüm’ gibi.

Öncelikle korku ve kaygıyı tanımlamak gerekirse, kaygı ile korku birbiriyle yakından ilişkili duygulardır ve bu nedenle sıkça karıştırılmaktadır. Korku; kaynağı bilinen, kısa süreli ve anlık tehlikelere karşı gösterilen tepkidir. Aniden gelişebilir. Kaygının ise kaynağı belirsizdir ve belirtileri uzun sürelidir. Gelecekle ilgili endişeleri içerir. Ortaya çıkışı genelde yavaştır ve tanımlanması zordur.

GELİŞİM DÖNEMLERİNE ÖZGÜ KORKULAR

Çocuklarda korkular gelişimsel olarak değişime uğrarlar. Çocukların korkuları giderek daha somutlaşır. Hayali korkuların yerini daha gerçekçi korkular alır. Örneğin daha küçük yaşlarda görülen canavarlar, hayaletler gibi korkular zamanla eve hırsız girme, kaybolma, kaza geçirme, fiziksel tehlike korkularına dönüşür.

Gelişim dönemlerine göre;

0-6 ay: Gürültülü nesneler, ortamlar.

7-12 ay: Yabancılar, ani hareketler, büyük ve hayali objeler.

1 yaş: Ayrılık, tuvalet, yabancılar.

2 yaş: Ayrılık, karanlık, hayvanlar, gürültü, büyük nesneler, ev değişikliği.

3-4 yaş: Ayrılık, maskeler, karanlık, hayvanlar, gece sesleri.

5 yaş: Ayrılık, hayvanlar, “kötü insanlar”, vücuduna gelecek zararlar.

6 yaş: Ayrılık, şimşek ya da gök gürültüsü, hayali varlıklar, yalnız uyuma ve yalnız kalma

Korkular çocuk gelişimini tamamladıkça, dönem değiştirdikçe yok olur ya da değişirler. Korkuların nedeni ise gelişimsel ya da durumsal olabilir. Ancak aileler ve diğer erişkinler de bu korkuların ortaya çıkmasına, pekişmesine neden oluyor olabilirler. Çocuğu kontrol edebilmek, istenmeyen davranışlarını engelleyebilmek için söylenen sözler korkulara neden olur. "Seni dilenciye veririm", "Oraya gidersen öcüler yer", "Köpeğe yaklaşma, ısırır", "Yaramazlık yaparsan seni bırakır giderim", "Bak şimdi susmazsan doktor iğne yapacak". Ağzımızdan kolayca çıkan, anlık çözümler getiren ama sonrasında korkulara neden olan erişkin davranışlarıdır.

ÇOCUKLARIN KORKULARINI YENMESİ İÇİN AİLELERE ÖNERİLER

Her çocuk için de tek ve standart bir çözüm yoktur. Bu nedenle çocuğu iyi tanımak, gözlemlemek ve çocuğa göre yöntem belirlemek çok kıymetli.

· Öncelikle yaşadığı korkunun/kaygının gerçek olduğunu ve çocuğunuzun elinde olmadan yaşadığı duygular olduğunu unutmayın. Ebeveynlere gerçek dışı veya anlamsız gelen bir şey küçük çocuklar için çok gerçek ve korkutucu görünebilir. Çocuğunuzun kaygılarını dinleyin ve anlamaya çalışın. Konuşmak istemediği durumlarda, birlikte resim yapabilir veya oyun oynayabilirsiniz. Resim veya oyun aracılığıyla kaygısı hakkında önemli bilgiler elde edebilirsiniz.

· Korkularını paylaştığında duygusunu kabul edin. “Çok korkmuş olmalısın.” “Hepimizin böyle korkuları olabilir.” Şeklinde cümlelerle onu anladığınızı belli edin.

· Çocuğunuzu iyi gözlemleyin ve ondan yapamayacağı şeyler beklemeyin. Yapamadığı durumlarda çocuğunuzu destekleyin, sakin bir şekilde tekrar denemesi için bekleyin.

· Çocuğunuz endişelenmeye eğilimli bir yapıya sahip ise, yeni durumlar öncesinde (boşanma, taşınma, kardeş doğumu, okula başlama vb.) çocuğunuzu zihinsel olarak hazırlayın.

· Her ne olursa olsun çocuğunuzu korkutacak söylemlerde bulunmaktan kaçının.” Beni dinlemezsen doktor sana iğne yapacak.” “Uslu durmazsan bırakır giderim.”

· Korktuğu durumdan veya nesneden kaçınması konusunda desteklemeyin ancak çocuğu zorlayarak, korkusuyla da yüzleştirmeyin. Korkularını kademeli olarak ele almak çok önemli. Önce küçük adımlarla başlayın. Örneğin denize girmekten korkuyorsa, deniz kenarında çocuğunuzla birlikte oyun oynamakla işe başlayabilirsiniz.

· Kaygılarını eleştirmeyin, küçümsemeyin. “Korkacak ne var ki?” “Erkek çocuk korkar mı?” gibi ifadelerden uzak durun. Bu ifadeler korkusunu yatıştırmanın aksine anlaşılmadığını hissettirecektir.

· Kaygısını azaltmak için sevdiği herhangi bir aktiviteyi (yüzme, dans, jimnastik, bisiklet, ip atlamak vb.) yapması konusunda çocuğunuzu destekleyebilirsiniz.

· Kaygısını denetim altında tutmak için başa çıkma mekanizmalarını öğretin. Gevşeme egzersizleri ( derin nefes alma, gevşetici hayal kurma, kas gevşetme egzersizleri vb.), olumlu telkin cümleleri ( “Başarabilirim, “Yapabilirim” vb.) gibi teknikleri çocuğunuza öğretebilirsiniz.

· “Arkadaşların korkuyor mu hiç?” diyerek kimseyle kıyaslamayın. Diğer çocukların hatta bazen yetişkinlerin de benzer korkuları olduğundan ve bu korkuların çok doğal olduğundan bahsedin.

· Çocuğunuzun kaygı/korku duygusuna karşılık tutumlarınızı dengelemeniz önemlidir. Duygusuna ilgisiz kalmayın fakat gereğinden fazla ilgi göstermenin ve korkularını abartmanın da davranışını pekiştireceğini unutmayın.

· Çocuğunuz yoğun kaygı yaşadığı esnada akılcı, mantıklı konuşmalar yapmak etkili olmayabilir. “Canavar diye bir şey yoktur” demek korkmasını engellemeyecektir. Bazı durumlarda uzun uzun anlatarak, güven vererek ikna edilemeyeceklerini de kabul etmelisiniz.

Küçük korkular güven verme ve yaşıtların model alınması yoluyla ortadan kaldırılabilirken, daha ciddi durumlar için bir uzman desteği alabilirsiniz.